Liman-Is Sendikasi

Liman işçilerinin ilk sendikalaşma çalışmaları Osmanlı İmparatorluğu zamanına kadar geriye gider. Özellikle Kağıthane hamallarının oluşturdukları örgütlenme ile Seyrü Sefain Şirketi’ndeki hamalların örgütlenmeleri Türkiye’deki ilk işçi örgütlenmeleri olarak tarih kitaplarında yer tutmaktadır.
1913 yılının Eylül ayında İzmir Liman’ında gerçekleştirilen grev ise çalışma ilişkileri tarihi açısından oldukça önemlidir. Daha sonraki dönemlerde liman işçileri tarafından gerçekleştirilen bir çok hareket ortaya çıksa da, sendikalaşma çalışmaları 1947 yılında ağırlık kazanır. Bu tarihlerde Denizcilik Bankası’ndan iş almaya başlayan yükleme-boşaltma işçileri ilk sendikalaşma hareketini başlattı. Devlet Deniz Yolları’nın İstanbul yükleme-boşaltma servisinde 1950 yılında ilk defa İstanbul Liman Tahmil ve Tahliye İşçileri Sendikası kuruldu. Mali bakımdan oldukça zayıf olan sendika, temin ettiği ahşap bir bekçi kulübesini Genel Merkez olarak kullandı.
Aynı yıllarda İzmir’de örgütlenen liman işçileri, sendikanın taleplerini reddeden Devlet Deniz Yolları’na karşı ilk grevi 1951 yılında gerçekleştirdi. Bu sırada İstanbul Limanı’nda çalışan kara ambarlama işçileri ile Kuruçeşme kömür yükleme-boşaltma işçileri de sendikalaşma girişimleri sürdürüyorlardı. Nitekim bu işçiler 1952 yılında İstanbul Liman İşletmesi Ambarlama Kara İşçileri Sendikası’nı kurdular. Yine İzmir’de kurulu olan İzmir Deniz İşçileri Sendikası 1952- 1960 döneminde etkisiz olmuşsa da, 1960 yılında kendini toparlamış ve yükleme-boşaltma ve kara ambarlama işçileriyle tersanede çalışanlar ve gemi adamlarının kurudukları sendikaların birleşmesiyle Ege Ulaş-İş Sendikası’nı kurmuşlardır.
İşkolları Yönetmeliği’nin hazırlanması ve “Ardiye ve Antrepoculuk” işkolunun ayrı olarak belirlenmesi sonucu 29 Ağustos 1963’te, Liman-İş Sendikası 28 kurucu üye tarafından Likat-İş (Türkiye Liman ve Kara Tahmil-Tahliye İşçileri Sendikası) adıyla İstanbul’da kuruldu. Sendikanın kurucuları; Mehmet Ali Sarı, Muhittin Gezer, Adil Balcıoğlu, Ahmet Kemalettin Üremişer, Nuri Tekcan, İsmail Seyhan, Mustafa Demirtaş, Fehmi Soytar, Hüseyin Karlık, Ekrem Konuk, Selahattin Erdoğan, Cevat Erdemir, Fettah Mete, Mustafa Erilli, Fehmi Gülerşen, Behzat Cem, Halil Tuna, Ahmet Koç, Ahmet Kurt, Osman Aktuğ, Abbas Çelik, Mustafa Kazan, Ali Rıza Okay, Hüseyin Özgürel, Selahattin Varlık, Şevket Doğan ve Mustafa Altay’dır. Kuruluş tüzüğünde sendikanın, “ekmek, sulh, hürriyet, sosyal adalet, sosyal güvenlik ve insan hakları ile çeşitli gayeler uğruna yapacakları mücadelede hiçbir fedakarlıktan çekinmeden desteklemeyi başlıca prensiplerinden biri sayacağı” ve sendikacılık hareketinin ortak kararı olmadıkça partiler üstü politika izleyeceği belirtildi.
3 Ekim 1963’te toplanan Genel Kurul’da yönetim kurulu üye sayısı üçten beşe çıkarıldı ve sendikanın Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (Türk-İş) üye olmasına karar verildi. Bu faaliyet döneminde İstanbul’da kurulu Antalya Umumi Nakliyat T.A.Ş’nin Karadeniz Ereğlisi Departman Müdürlüğü ile Denizcilik Bankası T.A.O’nun İstanbul ve İzmir’deki işyerlerinde toplu iş sözleşmeleri bağıtlandı.
Sendikanın 28-29 Ağustos 1964’te gerçekleşen Genel Kurulu’a sunulan çalışma raporunda geçmiş dönem etkinlikleriyle ilgili bilgi verilerek, İzmir’de kurulu Ege Ulaş-İş Sendikası’nın yaklaşık 1.000 üyesiyle birlikte Likat-İş’e iltihak ettiği, Denizcilik Bankası’nın İstanbul ve İzmir’deki işyerlerinde toplu iş sözleşmesi yapmak için gerekli üye salt çoğunluğuna ulaşıldığı belirtildi. Seçimlerde genel başkanlığa Mehmet Ali Sarı, genel sekreterliğe Muhittin Gezer, başkan vekilliğine ise Ahmet Kurt seçildi.
22-25 Ekim 1966’da düzenlenen Genel Kurul’da sendika merkezinin Ankara’ya taşınmasına karar verildi. Mehmet Ali Sarı genel başkanlığa yeniden seçilirken, genel sekreter Muhittin Gezer oldu. Bu faaliyet döneminde TCDD Genel Müdürlüğü’ne bağlı işyerlerinde yetkili sendikanın belirlenmesi konusunda Likat-İş ile DYF-İş arasındaki uyuşmazlık mahkemeye yansıdı. Bunun ardından 30 Aralık 1966’da Türk-İş, DYF-İş ve Likat-İş arasında imzalanan bir protokolle, TCDD Genel Müdürlüğü’ne bağlı liman işyerlerinde örgütlenme hakkının tümüyle Likat-İş’e bırakılması, Likat-İş’in de bunun dışındaki ambar, istasyon, mağaza, teslim alma ve yollama gibi birimlerdeki örgütlenme çalışmalarına son vermesi kararlaştırıldı.
İşkolları Yönetmeliği’ndeki değişiklik ve söz konusu protokolün imzalanmasının ardından, Denizcilik Bankası, TCDD, Toprak Mahsulleri Ofisi, Kızılay Derneği ve Umumi Mağazalar T.A.Ş işyerleri sendikada kaldı.
1967’de İstanbul’daki Marmara Bölge Temsilciliği’nin yanı sıra sendikanın İstanbul Temsilciliği, ardından Kocaeli Temsilciliği faaliyete geçti. 96 delegeden 94’ünün katılımıyla 24-29 Mart 1969’da yapılan IV.Genel Kurul’da, işçi-memur ayrımı sorununun çözümlenmesi amacıyla Başbakan’a telgraf çekilmesi, 274 ve 275 sayılı yasaların yeniden düzenlenmesi, Meclis’ten yeni çıkan Avukatlık Kanunu’nun veto edilmesi gibi konularda hükümete baskı yapılması kararı kabul edildi. Seçimlerde başkanlığa Mehmet Ali Sarı, genel sekreterliğe Muhittin Gezer seçildi.
Sendika tarafından Çalışma Bakanlığı’na bildirilen üye sayısı, 31 Aralık 1970 itibariyle, 267’si kadın 9.718’di.
12 Temmuz 1972’de yapılan V.Genel Kurul’da başkanlığa Ahmet Kurt, genel sekreterliğe Yaşar Atıcı, genel mali sekreterliğe Neşet Mazmancı seçildi.
11 Ocak 1974’te sendikanın Çalışma Bakanlığı’na gönderdiği bir yazıda, Türk-İş’e ve ITF(Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu)’ye üyeliğinin devam ettiği bildirildi.
16 Kasım 1974’te yapılan VI.Genel Kurul’da, Genel Başkan Ahmet Kurt, 1975 yılı içinde emekliye ayrılacak işçilerin yaratacağı istihdam boşluğuna dikkat çekerek, limanların yetersiz biçimde ve tesislerin tamamlanması beklenmeden hizmet verdiğini söyledi. Delegelerden Turgut Gelçin, vergi adaletsizliğine değindikten sonra, sigortalıların ilaç fabrikası kurmasının şart olduğunu, 36 olan işkolu sayısının 16’ya düşürülmesi ve kıdem tazminatının 30 güne çıkarılması gerektiğini belirtti. Bir başka delege, Mersin Liman işçilerinin topluca Likat-İş Sendikası’na üye olduğunu anlattıktan sonra, TCDD’de çalışan liman memurlarının sendikaya üye olması gerektiğini söyledi. Ana Tüzük’te yapılan düzenlemeyle sendikanın diğer amaçlarının yanında, “demokratik düzenin korunması, sosyal adalete ulaşılmasına hizmet etme” amacı taşıyacağı bildirildi. Seçimlerde Ahmet Kurt başkanlığa, Bahattin Tanrıkulu genel başkan vekilliğine, Yaşar Atıcı genel sekreterliğe seçildi.
31 Aralık 1975 itibariyle, sendikanın Çalışma Bakanlığı’na bildirdiği üye sayısı 90’ı kadın 6.000’di.
24-27 Haziran 1977’de yapılan VII.Genel Kurul’a sunulan Çalışma Raporu’nda, sendikacılık ve siyaset ilişkisi üzerinde durularak, “Demokratik düzene ve sosyal devlet ilkesine içtenlikle bağlı bir politikanın sendikaların kaderleriyle sıkı sıkıya ilgili olduğu bir gerçektir. Bu itibarla siyasi karakter ve amaç taşuyan düşünce ve eylemlerimizin belli bir prensibe göre şekillenmesi şarttır(….) Bize göre günümüzün en önemli konusu özgürlükçü demokratik rejime yapılan ağır saldırılardır.” saptaması yapıldı. Bu genel kurulda Ahmet Kurt başkanlığa yeniden seçildi, genel sekreterliğe Yaşar Atıcı, genel mali sekreterliğe Ali Kaya Eren getirildi.
Sendikanın Çalışma Bakanlığı’na bildirdiği üye sayısı, 31 Aralık 1979 itibariyle, 640’ı kadın 9.440’tı. Bu faaliyet döneminde Denizcilik Bankası’nın Antalya, Hopa, Ordu, Kuşadası, Tekirdağ limanlarını kapsayan toplu iş sözleşmesi bağıtlandı. Bu sözleşmeyle sendika üyelerine kaza tazminatı ödenmesi, kıdemli işçileri teşvik ikramiyesi, limanlar arasında personele parasız seyahat hakkı vb. haklar elde edildi. TCDD işyerlerini kapsayan toplu iş sözleşmesinde de benzer haklar elde edildi.
Sendikanın 21-23 Haziran 1980’deki Genel Kurulu’a sunulan Çalışma Raporu’nda limanların sorunları üzerinde durularak, limanların “gerek mevzuat ve işletmecilik anlayışı, gerekse milli ekonomi ve ulaşım politikasıyla bağdaşmayacak bozuk bir düzen içinde işletildiği, (…) yük sahiplerinin liman ambar alanlarını özel depoları gibi kullanmaya çalıştığı, liman yönetimlerinin tek elde toplanmaması sonucu yönetim ilkeleri ve çalışma koşulları bakımından farklılık yaşandığı, liman işletme elemanlarının ve teşkilatın dağınık olması nedeniyle israf ve işgücü kaybının olduğu” belirtildi ve “çalışanlara ücrette eşitlik ilkesinin uygulanmadığı, çalışanların fiziki özellik ve yetenekler bakımından farklı uygulamalara maruz kaldığı, tüm bu sorunların giderilmesi için yepyeni bir kurumlaşmaya gidilmesi gerektiği” dile getirildi. Seçimlerde başkanlığa Ahmet Kurt yeniden seçildi, genel sekreterliğe Neşet Mazmancı, genel mali sekreterliğe Ali Kaya Eren getirildi.
Sendikanın faaliyet alanı 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu uyarınca 1983’te yürürlüğe giren İşkolları Tüzüğü’nde 22 numaralı “Ardiye ve Antrepoculuk İşkolu” olarak belirlendi.
25-27 Kasım 1983’teki IX.Genel Kurul’da genel başkanlığa Ahmet Kurt, genel sekreterliğe Neşet Mazmancı seçildi. 1985’te sendikanın İstanbul, İçel, İskenderun, İzmir, Samsun, Kocaeli, Trabzon, Bandırma, Antalya ve Giresun’da birer şubesi bulunuyordu.
1983-1986 faaliyet döneminde sendikanın yeni örgütlendiği işyerleriden başlıcaları UMAT Umumi Mağazalar A.Ş, Limaş Liman İşletmeleri A.Ş, Balıkesir Soğuk Hava Şirketi ve Bursa Soğuk Hava Depoculuk Şirketi’ydi. Aynı dönemde TCDD ve Türkiye Denizcilik İşletmeleri’ne bağlı işyerleri, Haliç Antrepoculuk oldu.
Likat-İş’in 14-16 Kasım 1986’daki X.Genel Kurul’unda başkan ve genel sekreter değişmedi.
17-19 Kasım 1989’da yapılan XI.Genel Kurul’a 217 delegenin 207’si katıldı. Genel başkanlığa M.Hüsnü Yılmaz, genel sekreterliğe Ekber Fırat seçildi.
Temmuz 1992’de toplanan XII.Genel Kurul’da yapılan tüzük düzenlemesiyle sendikanın adı Liman-İş (Türkiye Liman ve Kara Tahmil-Tahliye İşçileri Sendikası) olarak değiştirildi. 8-9 Temmuz 1995’te yapılan genel kurulda başkanlığa Hasan Biber, genel sekreterliğe Raif Kılıç, genel mali sekreterliğe Hasan Sadi Yüksekbaş, genel eğitim ve teşkilatlandıma sekreterliğine Erdinç Çakır seçildi. Bu tarihte sendikanın İstanbul, Mersin, İzmir, İskenderun, Samsun, Bandırma, Trabzon, Derince, Antalya ve Giresun’da şubeleri bulunmaktaydı.
Temmuz 1996’da Çalışma Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiklerinde sendikanın üye sayısı 7.815’ti.
1998 yılında Liman-İş’in örgütlü olduğu Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş’ye bağlı Hopa, Giresun, Riza, Ordu, Sinop, Tekirdağ ve Antalya limanları özelleştirildi. Bu durum sendikanın büyük üye kaybı yaşamasına neden oldu.
17 Ağustos 1999’da meydana gelen Gölcük Depremi’nde zarar gören sendika üyeleri tarafından kullanılmak üzere Derince bölgesine sendika tarafından 100 çadırlık bir çadırkent kuruldu. Ayrıca Türkiye’nin dört bir yanından sendika önderliğinde bölgeye gelen liman işçileri, arama-kurtarma çalışmalarında aktif görev aldı.
Liman-İş’in 14.Olağan Genel Kurul’u 4-5 Eylül 1999 tarihinde gerçekleşti. Bu Genel Kurul’da genel başkanlığa Raif Kılıç, genel sekreterliğe Erdinç Çakır seçildi. Türkiye tarihindeki en etkili ekonomik krizlerden biri olan 2000 Ekonomik Krizi’ne karşı hükümet tarafından IMF direktifleriyle uygulanan İstikrar Programı’na karşı sendika, “IMF dayatmalarının ülkenin ve halkın aleyhine olduğu vurgulayarak, bu saldırılara karşı örgütlü mücadele çağrısında bulundu.”
2000 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş’ye bağlı olan limanların özelleştirilmesine devam edilerek Trabzon, Kuşadası, Çeşme, Dikili, Alanya ve Marmaris limanları sürece dahil edildi.
13-14 Eylül 2003 tarihinde gerçekleşen 15.Olağan Genel Kurul’da genel başkanlığa Raif Kılıç, genel sekreterliğe Erdinç Çakır, genel mali sekreterliğe Önder Avcı seçildi.
2007 yılında Gemlik Gemport Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş’de örgütlenme çalışmaları tamamlanarak Liman-İş Sendikası’nın yetkisi tespit edildi. Böylece Türkiye’de ilk defa bir özel liman işletmesinde toplu iş sözleşmesi bağıtlanmış oldu.
Mayıs 2007’de sendikanın örgütlü olduğu TCDD’ye ait Mersin Limanı özelleştirildi. Yapılan çalışmalar sonucunda 2009 yılında limanda örgütlülük yeniden sağlandı.
Liman-İş 16.Olağan Genel Kurul’u 29-30 Eylül 2007 tarihinde gerçekleştirildi. Yapılan seçimler sonucunda genel başkanlığa Muzaffer Akpunar, genel sekreterliğe Haşim Sevimli, genel mali sekreterliğe Önder Avcı, genel eğitim ve teşkilatlandırma sekreterliğine Haydar Özcan seçildi.
2008 yılında yayınlanan verilere göre Liman-İş’in faaliyet gösterdiği 22 No’lu İşkolu bünyesindeki özel sektör işletmelerinde çalışan sayısı 26.999 iken sendikalı işçi sayısı sadece 304’tü.
2010 yılında örgütlü olunan TCDD’ye ait Samsun ve Bandırma limanlarının özelleştirilmesi, ağırlıklı olarak kamu limanlarında örgütlü olan sendikayı bir kez daha üye kaybına uğrattı.
24-25 Eylül 2011 tarihinde toplanan Liman-İş Sendikası 17.Olağan Genel Kurul’unda genel başkanlığa Önder Avcı, genel sekreterliğe Ahmet Uçar, genel mali sekreterliğe ise Hüseyin Ğonca seçildi.
18 Ekim 2012 tarihinde, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilen Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 4.maddesinde sayılan işkollarına hangi işlerin gireceğinin tespiti amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, “İşkolları Yönetmeliği” hazırladı. Yönetmeliğe göre Liman-İş Sendikası’nın faaliyet göstereceği
işkolu 16 numaralı “Gemi yapımı ve deniz taşımacılığı, liman, ardiye ve antrepoculuk” olarak belirlendi.
16 Şubat 2013’te Ankara’da toplanan Olağanüstü Genel Kurul’da delegeler tarafından Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (TÜRK-İŞ) üyeliğin sonlandırılması hakkında bir önerge sunuldu. Önerge oy çokluğuyla kabul edildikten sonra, üyeler tarafından Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (HAK-İŞ) ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (DİSK) üyelik başvurusu yapılması hakkında iki farklı önerge verildi. Yapılan oylamada 216 delegeden 206’sının kabul oyuyla Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (HAK-İŞ) üyelik başvurusu yapılması konusunda Merkez Yönetim Kurulu yetkili kılındı. Yapılan başvuru sonrasında 8 Nisan 2013 tarihinde Liman-İş Sendikası, Hak-İş Konfederasyonu’na üye oldu.
Liman-İş Sendikası, halen TCDD İzmir Alsancak Liman İşletmesi, TCDD İstanbul Haydarpaşa Liman İşletmesi, TCDD Vangölü Feribot İşletmesi, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş, Mersin Uluslararası Liman İşletmeciliği A.Ş, Gemport Gemlik Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş ve Ortadoğu Antalya Liman İşletmeleri A.Ş’de yetkili sendikadır. Liman-İş, beş şubesi ( Gemlik, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Mersin) ve üç bölge temsilciliği (Antalya Bölge, Ambarlı Bölge, Tatvan Bölge) ile üyelerinin hak ve çıkarlarını korumak için mücadeleye devam etmektedir.