BastonEvi

DEVREK BASTONU’NUN TARİHÇESİ & ÖZELLİKLERİ VE YAPILIŞ TEKNİKLERİ

TARİHÇE :

Devrek bastonu hakkında, en eski yazılı belge olarak 1833 Kastamonu Salnamesi bulunmuştur. Bu tarihi belgede Devrek’ten Kastamonu’n bir kazası olarak bahsedilir. Devrek’in sosyal ve siyasi yapısından sonra ekonomisini açıklarken, ormanlık olan Devrek ve çevresinde elişi yapımı sigaralık,sandık ve benzeri ürünlerin yanında kızılcık dalından yapılma ‘’baston’’dan övgü ile bahsetmiş, ve uzun bir geçmişe sahip olduğunu belirmiştir.

Ahşap sanatında kendini geliştirmiş olan Devrek’li zanaatkar ve ustalar sarayın marangozhanesinde görev almaktaydılar. Bunlardan Ali Ziya Efendide Osmanlı İmparatorluğunun Mısır seferinde, Mısır’ın İngilizler tarafından işgali ile esir düşenler arasında idi. İngiliz asilzade ve subaylarının elindeki bastonları gören ve onların bastonlarında ki sap işlemeciliğine öykünen Ali Ziya Efendi esaret sonrasında Devrek’e gelerek baston çalışmalarında yaşadığı tecrübeden faydalanmıştır.
Ancak;Hicri 1310-Miladi1892 tarihli Kastamonu salnamesinin Hamidiye Kazası bölümünde,”Masnuat”(Masnuat:Sanatlı yapılmış eserler) başlığı altında Devrek kasabasında ceviz ağacından yapılan ceviz ağacından yapılan sandık,masa, konsol, sigara ağızlığı ve baston gibi şeyler Şayan’ı Memnuniyet bir suret olup” derken genel yaklaşımla zaman çelişkisine düşmektedir.Zira bu tarihte resmi raporda bahsediliyorsa daha eski bir tarih söz konusu olması gereklidir. Bu konunun amatörce araştırılmasının yanlış olduğu için araştırmanın uzmanlarınca yapılması daha doğru olacaktır. 

Cumhuriyetin kurulmasından sonra ülkenin düştüğü ekonomik darboğaz Devrek Bastonuna da yansımıştır. Ustalar geçimlerini sağlamak amacıyla baston imalatının yanında ek bir uğraş edinmek zorunda kalmışlardı. Zamanla bu ek uğraşlar daha öne çıkmış ve bastonculuk unutulmaya başlamıştır. Öyle ki baston imalatı ek iş veya ‘’hobi’’ olmaya başlamıştır. Bunun sonucu olarak ta baston ustaları ‘’çırak’’yetiştirememeye başlamışlardır. Böylece el sanatları için gerekli olan çırak kavramı ile ustaların becerilerini gelecek nesillere aktarma geleneği bozulmuş oldu. 1970’li yıllarda asıl işleri erkek berberliği, marangozluk, esnaf ve memur olup ta emekli olan kişiler baston imalatı yapmak zorunda kalmışlardır. Zorunda kalmışlardır diyoruz, çünkü, baston imalatı geçimlerini sağlayabilecek geliri elde edememekteydiler. Ancak 1980 sonrasında Çelebi Usta Devrek Bastonu imalatına başlaması ile Devrek Bastonu geçmişten beri yapılan kısır motifleri aşmış,kendine yeni ufuklar belirlemiştir.
Bunun yanında başlatılan Baston ve Güreş festivali ile önce bölgesel basın daha sonra ulusal basının ilgisi ile dikkatler Devrek Bastonuna çekilmiştir. Böylece Devrek Bastonu eski meşhur günlerine tekrar ulaşmış oldu.
 

ÖZELLİKLERİ:

Bastonluk ağaç kızılcık ağacının dalıdır. Ancak Karabük ilinin Yenice ilçesi ile Bolu ilinin Mengen ilçesi arasındaki 70 km.lik bir orman sınırında yetişen kızılcık ağacı Devrek Bastonu yapımına uygundur. Kasım şubat arası kesilen dallar en az bir yıl bekletilir. Sırayla düzeltilir ve tornada çekilir.Bu dal da en az üç ay bekletilir. Üç ayın sonunda sap ve (manda boynuzundan yapılma) pabuc takılarak işlenmeye başlanır. İşlemede kullanılan malzemeler törpü, eğe, sistire ve zımpara ile hayal gücüdür.Renk vermede ise kezzap, zift ve toz boya kullanılır. 
İmalat, el işi olduğu için sınırlı sayıda ve her biri diğerinden farklıdır. Üretilen ürün ne kadar uğraş verilse de diğerinden mutlaka farklılık içerir. Bu gerekçe ile Devrek bastonunun her biri tek ve ne kadar istense de ikinci bir benzeri yapılamayacak ürünlerdir.
Devrek bastonunu dünyada ünlü eden bastonun üzerinde uygulanan işçilikten kaynaklanır. Dünyanın ve ülkemizin başka bölgelerinde yapılan diğer bastonlar da işçilik uygulaması ancak sapındadır. Biz ise bastonun gövdesini ince bir işçilikle işleyip ona kullanılabilme şansı veriliriz. Devrek bastonunun özelliği gövdesinde işleme kullanılabilmesidir. Bu işleme kesinlikle el işi olması ve dalımızın kızılcık ağacının dalı olmasıdır. Kızılcık ağacı kullanıldığı takdirde zaten torna ile baston yapma şansının olmaması, Devrek bastonunun temel yapı taşının kızılcık dalından yapılmış olmasıdır. 
Pabuç kısmında manda boynuzu kullanılmasının sebebi;Ağacın aşınmasının ve kaymayı azaltmaktır. Ayrıca manda boynuzunun steril ve hijyenik bir organ olması ve sokaktaki mikrobu eve taşımaması da bu malzemeyi kullanmakta etkili olmuştur.
 

YAPILIŞI:

Sap ve pabucu takılan bastonluk dal yapılmak istenen motife göre törpü ile şekillendirilir. Eğer klasik Devrek Bastonu olan yılanlı baston yapılacaksa; balık sırtı törpü ile yılan yuvası açılır. Akabinde düz törpü ile bastonun alt ve üst kısmında bulunan düz törpü ile düz kesim törpülenir. Bu işlemle sap ve pabucun bastona eşitliği sağlanır.
Törpüleme işleminden sonra eğe ile motifin ayrıntılarına girilir.
Aynı zamanda törpünün diş izleri temizlenir. Üreticinin yaratmak istediği modelin belirtmekte son adımıdır. Bundan sonraki işlemler sistire ve zımpara ile bastonun temizlenmesidir. Kullanılan zımpara 80 derece ile başlar ve ustasına ve motifine bağlı olarak 600 veya 1000 derece zımparaya kadar ulaşır.
    Zımparadan sonra renk verme işlemine geçilir. Klasik yılanlı bastonda renk vermede boya kullanmayız. Renk verici olarak “KEZZAP” kullanılır. Kezzap kullanmanın tek amacı renk vermek değildir. İkinci bir amacıda bastonda ağaç kurdu oluşmasını engellemektir. Kezzap ile işlenen baston 400 ve 600 derece zımpara ile zımparalanır ve boyahaneye verniklenmeye geçirilir. Verniklenme aşamasında her vernik tabakasından sonra 600 dereceye karşılık gelen bulaşık bezi veya teli ile tellenir. Ta ki son kat verniklemede mümkün olduğu kadar pürüzsüz bir zemin elde edilinceye kadar.
    İkinci ana model olan sıvama bastonlar ise düz törpü ile törpülenir eğe sistire zımpara aşamasından sonra ziftin eritilmesi ile elde edilen boya bir bez yardımı ile bastona sıvazlama yöntemi ile sürülür. Motifin ortaya çıkmasında havanın sıcaklığından kişinin en ufak hareketine kadar her şey etkilidir bu yüzden aynı desenden iki adet bulunması olanaksızdır.
    Üçüncü ana modelde ise toz boya kullanılmaktadır.Toz boya ispirto ile eritilir ve bastona sürülür. Daha sonra diş hekimlerinin kullandığı asma motorla resim veya motif yapılır. Daha sonra vernik yapılmaya gönderilir.
    Bütün bastonlar bu üç teknik ile yapılır. En önemli özelliği ağacın özelliğinden dolayı ne kadar ince olursa olsun kullanılmaya müsaittir.Özellikle de bastonlardan ince olanı makbuldür. Bir diğer özellik ise tamamen el imalatı olduğundan dolayı bütün bastonlar birbirinden farklıdır. Kısaca söylersek Devrek bastonu sahibine özel yapılmış bir üründür denebilir. 
    Verniklenme aşamasından sonra baston kullanıma hazırdır. Ancak burada insanın hangi boyda baston kullanacağı sorunu ortaya çıkmaktadır. Bunun için belirlenen kıstas; baston kullanıcının ayakları ile pareler durumda iken omuzun normal halinde duruşuna göre dirseklerin 15/20 derece bükük olmasını sağlayan uzunluk o kullanıcı için mükemmel boy oranıdır.